"Men eminliknen aytam: bugün Qırımda olğan şeyler — klassik siyasiy repressiyalardır, bu tam şu sürgünlik, amma diger melez usullarnen", — dey Mümine Saliyeva, qırımtatar faali. O, Bağçasarayda yaşay, dört balanı terbiyeley, aq qorçalayıcı faaliyetinen oğraşa. Qırım.Aqiqatnıñ bu materialında 2014 senesi Qırımda qalmağa ve ilhaq etilgen Qırımda halqınıñ aqları oğrunda küreşmege qarar bergen Saliyevler qorantasınıñ ikâyesini oquñız.
Mümine Saliyeva qırımtatar uquq qoruyıcısı ve faali, Rusiye repressiyaları neticesinde ana-babasız qalğan balalarğa yardım etken "Qırım balalığı" leyhasınıñ tesisçisi. Mümine Bağçasarayda yaşay, dört balanı terbiyeley, uquq qoruyıcı faaliyetinen oğraşa.
Seyran Saliyev — türk ve qırımtatar tilleri filologı, apiske alınmazdan evel ekskursiya reberi, qırımtatar faali ve cemaat jurnalisti, 2017 senesi onı FSB hadimleri tuttı. Rusiyede yasaq etilgen "Hizb ut-Tahrir" teşkilâtına alâqası bar olğanında qabaatlandı.
2020 senesi Rusiyeniñ Rostov-na-Donu şeerindeki Cenübiy okrugınıñ arbiy mahkemesi Seyran Saliyevni "terror teşkilâtınıñ faaliyetinde iştirak etkeni, akimiyetni zorbalıqnen zapt etkeni ve terror faaliyetine çağırğanı" içün 16 yılğa üküm etti. Daa soñra apis cezası 15-ke qısqartıldı.
"Babası apiske alınğan soñ qızı saqat oldı"
Çeçek ayında Mümine Saliyeva içtimaiy ağlarda aqayı Seyran Saliyevniñ mektübini derc etti, o, endi 8 yıldan berli Rusiyeniñ Tula vilâyetindeki apishanesinde buluna.
Qırımtatar faali mektübinde er kesni Oraza Bayramınen hayırlay ve qırımtatarlarnıñ destegine minnetdarlığını bildire.
"Yanımda olğan cesür ve adaletli halqım içün Allahqa çoq şükür etem. Ve men bir kün bu apishanelerniñ qapıları açılacaq, ve biz çıqıp başımıznı köterecekmiz, ve er bir zulumcı ve duşman Allahnıñ izni ile yoq olacağına ümüt beslemeyim. Ve, elbette, bu ğalebe künleri yaqın. Ve men, küçüm yetkeni qadar, barışıq küreşiniñ bu lâyıq yolunı devam etecem, çünki bu küreşniñ neticesi — ğalebe!" — dep yazdı o.
Seyrannen bağ, apishaneniñ sert qaidelerinen, pek sıñırlanğan. Dört ay devamında Seyran ŞİZO-da sert şaraitlerde tutuldı ve telefon laqırdıları yasaq edi, tek saban ayında apayınen laf etip oldı.
Yara onıñ tizlerine tesir etti: ayaqlar — yol, taqdirMümine Saliyeva
"Telefon etmek tek şahsiy şekilde mümkün. Beyanat yazıp, telefon etkeniniñ sebebini añlatasıñ. Ve tek bundan soñ izin bermege ya da bermemege qarar alalar. Seyran, telefon laqırdısınıñ müimligini, 4 ay devamında izolâtsiyada bulunğanı ve qızınıñ sağlıq vaziyeti aqqında bir şey bilmegeninen añlattı. Samaiyanıñ saqatlığı bar", — dedi Mümine.
Anasınıñ aytqanına köre, babası apiske alınğan soñ qızı saqat oldı. Babası apiske alınğanda qız sekiz yaşında edi. FSB hadimleri özüni qaba şekilde alıp bardı ve Samiyanı divarğa itekledi. O, babasına pek bağlı edi, basqı, travmadan keçti ve bir qaç künden Samiyanıñ dizleri şişti.
"Qızıma "yuvenil idiopatik artrit" diagnozı qoyuldı. Yara onıñ tizlerine tesir etti: ayaqlar — yol, taqdir. O, babasız ayatnıñ manasını körmedi. Vaqıt-vaqıt Türkiyege tedaviylev içün baramız. O, 8 yıldan berli onkoinjektsıyalarda buluna", — dey Mumine.
Neticede Samiyanıñ daa bir hastalığı peyda oldı, kefoz — omurğasınıñ deformatsiyası. Bala endi bir yıldan berli künde 23 saat Şenonıñ korsetinde yüre. Sıq-sıq Aqmescitke ameliyatqa ve ekimlerge baralar.
Saliyevlerniñ ilk qısqa körüşüvi Seyran apiske alınğanından soñ bir buçuq yıl soñra, cam vastasınen olıp keçti. Telefonlar yasaq etilgen edi. Ve apishaneden tış ilk körüşüvi beş yıl soñra koloniyada olıp keçti. O vaqıt o, balalarnı ilk sefer kördi. 2024 senesi oraq ayından başlap Seyranğa telefon laqırdıları yasaq, çünki o, sert ceza şartlarına yerleştirilgen.
"Demek sen böyle birisiñ, baba"
2017 senesi Seyran apiske alınğanda, onıñ eñ kiçik qızı Safiye 6 aylıq edi. O, babasını ilk sefer 6 yaşında tüzeltüv koloniyasında kördi.
"Safiye bütün yol boyu, bu ise eki künlik tren yolculuğı, soray edi: "Babamnıñ evi, babamnıñ evi qayda?" Onıñ tasavvurında o, bir yerde super evde yaşağan bir super qaraman. O da: "Qartbabamnıñ evi qayda?" Ne vaqıt kelecekmiz? Ve o, mabüslerniñ saba tertibini, koloniya hadimlerini köpeklerinen köre. Ve o, böyle tura, onıñ dudaqları titrey: "Ana, bu babaçığımnıñ evi degil, bu apishanedir" dey", — dep hatırlay Mümine.
Mumine, Seyran ve onıñ altı yıldan berli körmegen qızı arasındaki körüşüv aqqında pek duyğulı şekilde tarif ete.
"Ve o böyle böyle yanına kele ve ayağını böyle quçaqlay, böyle böyle başını üstüne köterip, dey: "Demek sen böylesiñ, baba". O, onı köterip, sıqmağa başlay, quçaqlay, Safiye ise saçı ile oynay. Seyran ağladı, o ise onı öpti ve közyaşlarını sildi. Soñra, körüşüvden qaytqanımızdan soñ, o, maña mektüp yazıp, dedi ki, eñ çoq onıñ ve menim aramdaki mesafeni duymaqtan qorqtım", — dep ikâye ete Mümine.
Seyran, uzaqlıqqa baqmadan, ayrılıqqa baqmadan, körüşüvlerniñ olmamasına baqmadan, qızına sevgi aşılağanı içün Muminege minnetdarlığını bildirdi.
"Biz Qırımda halqımıznen olmağa devam etecekmiz"
Qırım işğal etilgen soñ Rusiye akimiyeti qırımtatarlarnı apiske alıp, tintüvler keçirmege başladı. Bağçasaray cemaatçılığını iş adamı, qurucı, meşur aşçı, tiş ekiminiñ evlerinde keçirilgen tintüvler sarsınttı, dep ayta Mümine. Zebri Abseitov, Remzi Memetov, Rustem Abiltarov ve Enver Mamutov yaqalanğan edi.
"Bu, kerçekten de, Bağçasaraynı şok etti. O vaqıt aqayım yerli camige barıp, megafonğa: ürmetli sakinler, semetdeşler, qırımtatarlarnıñ evlerinde tintüvler keçirile, dep ayttı. İşte o vaqıt aqayıma qarşı ilk memuriy dava açıldı — ruhsetsiz miting teşkil etkeni içün para cezası", — dep hatırlay Seyran Saliyevanıñ apayı.
Bundan soñ refiqler, bu kibi tevqifler ve memuriy davalar — qırımtatar faalleriniñ faaliyetini toqtatmaq ya da olarnı Qırımdan çıqarmaq maqsadınen yapılğanını muzakere ete edi.
"Bizde, memuriy davalarnıñ yañı şekillendirilmesine azır olğanına dair munaqaşalar oldı, ve bu cinaiy davağa çevirilecek. Ve o maña: "Sen azırsıñmı?" dedi. Men oña: "Sen azır olsañ, men de azırım" dedim. Men onıñ közlerinden onıñ azır olğanını añladım, hatırlay Mumineni .
Mumine ömür arqadaşından: "Qırımda ya da Qırımdan tış qayerde yaşaycaqmız?", dep soradı. Ve o, eminliknen cevap berdi: "Biz Qırımda halqımıznen olmağa devam etecekmiz".
2017 senesi orta küz ayınıñ 11-nde FSB, OMON köpeklernen Saliyevlerniñ evine keldi.
"Onıñ soyadınen beraber tahqiqatçı daa 5 soyadını oqudı. Tutulğanlar arasında 13 balanıñ babası, beden terbiyesi ocası Server Zekiryayev de bar edi. Marlen Asanov, şeerde meşur restorator, "Salaçıq" etnografik kafe-restoranınıñ saibi, Ernes Ametov, Timur İbragimov, Memet Belâlov. Bular Bağçasaray şeerinde belli olğan faaller, iş adamları, siyasetşınaslar edi — olar faal noqta-i nazarı ile belli edi", — dep tarif ete Mümine.
"Bizni öldürmek mümkün, amma yeñmek mümkün degil"
Taqiqatnıñ versiyasına köre, yaqalanğan qırımtatarlarnıñ qabaatı Qırımda "Hizb ut-Tahrir" firqasınıñ faaliyetine alâqası olğanında edi. Mümine aqayınıñ apiske alınmasına onıñ faal vatandaşlıq mevamı sebep olğanını ayta.
"Asılında, aqayımnıñ jurnalist faaliyeti, Qırımda yüz bergen mahkeme esnaslarını aydınlatqanı, siyasiy mabüslerni qorçalav cemaat kampaniyalarında iştirak etkeni içün yaqaladılar. Bu kerçek sebep. İmanıñ, mevamıñ, dinıñ ve faal faaliyetiñ", — dep emin Mümine.
Mahkemede soñki sözünde Seyran qırımtatar halqı böyle kerçekke razı olmaycaq, dep ayttı.
Men ve halqım bu kerçekni qabul etmedik ve bosunmaycaqmız, bizni öldüre bileler, amma yeñip olamazlarSeyran Saliyev
"Men ve yedi arqadaşım faal mevamımız içün, akimiyetniñ halqımızğa nisbeten yapqanları içün susmağanımız içün Yekaterina kazematında bulunamız. Bizni terrorizmde qabaatlaylar, amma bunıñ bizge iç bir alâqası yoq, çünki bizler dindar musulmanlarmız ve terrorizmni qabul etmeymiz, bugünki künde bizni uzun müddetke apiske alğan devletten farqlı olaraq. Men ve halqım bu kerçekni qabul etmedik ve bosunmaycaqmız, bizni öldüre bileler, amma yeñip olamazlar. Men bitirdim", — dedi Seyran 2020 senesi ilk küz ayınıñ 16-nda Rostov-na-Donu şeerindeki Cenübiy okrugınıñ arbiy mahkemesinde.
Yüzlernen qırımtatar farqlı siyasiy sebepler ve maddelerge istinaden apiske alındı, dep ayta Mümine. Çoqusı Qırımnı terk ete, ve bu qırımtatar halqınıñ sürgünliginden başqa bir şey degil, tek o yañı melez şekillerni aldı.
"Men bunı eminliknen aytam, bugün olğan şeyler klassik siyasiy repressiyalar, aynı sürgünliktir. Yüzlernen insan Qırımdan Rusiye apishanelerine ve koloniyalarına mecburen avuştırıldı. Yüzlernen adam Qırım tışına çıqmağa mecbur oldı, daa yüzlernen erkek, mobilizatsiyanıñ tekrarlanması telükesi altında Qırımnı terk ete. Ve bu körünmegen sürgünliktir, aynı sürgünlikniñ bir şeklidir, faqat farqlı, melez, usullarnen", — emin Mümine.
1944 senesi Stalinniñ emri ile qırımtatar halqı öz tuvğan toprağından sürgün etildi. Qırımtatarlarnıñ çoqusı tek SSCB dağıluvı neticesinde Vatanına qaytıp oldı.
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti. Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
