Fotoresimler ve tüzetilgen metin ABD qırımtatar fondunıñ razılığınen derc etile
Sovetler rejimi tarafından qırımtatar halqınıñ sürgün etilüviniñ 81 yılı munasebetinen dünyanıñ bir çoq memleketinde qırımtatarlar ve Ukrayina ile birdemlik tedbirleri keçirildi. Amerikanıñ paytahtında böyle aktsiya Washingtonda, Kolumbiya okrugında, Kommunizm qurbanlarınıñ abidesi ögünde keçirildi. İştirakçileri ükümetlerni ve dünya toplulıqlarını Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı devam etken cenki ve repressiyaları sebebinden qırımtatarlarğa halqara seviyede qoltutmağa çağırda, dep aytıla ABD qırımtatar fondunıñ saytında.
Sabıq ve şimdiki diplomatlar, alimler, qırımtatar ve ukrayina diasporalarınıñ vekilleri ve adiy Amerika vatandaşları qırımtatar genotsidiniñ 81 yılını qayd etmek içün toplaştı, Stalinniñ cinayetlerini Rusiyeniñ işğal etken Qırımda devam etken repressiyalarınen» qıyasladı.
Washingtonda Kommunizm qurbanlarınıñ abidesi ögünde çiçek qoyuluvı ve çıraq yaqıluvı 1944 sürgünliginiñ qurbanlarına bağışlandı ve 2014 senesi Ukrayinanıñ yarımadası qanunsız bir şekilde ilhaq etilgen soñ Rusiye kontroline oğrağan qırımtatarlarnıñ vaziyetine halqara diqqatnı celp etti.
Bugün qırımtatarlarnıñ vatanlarından repressiyağa [ve sürgünlikke] oğrağanlarına 81 yıl tolaJohn Herbst
ABD Ukrayina sabıq elçisi John Herbst çıqışta bulunıp, qırımtatarlarnıñ tarihiy tirenüvini tasvir etti ve tarihiy adise-vaqialarnı zemaneviy geopolitik vaziyetnen qıyasladı.
«Men qırımtatarlarnıñ tarihından başlamaq isteyim, çünki insanlıq itibarı bizden bugün qırımtatarlarnıñ vatanlarından repressiyağa [ve sürgünlikke] oğrağanlarınıñ 81 yıl tolğanını tanımaqnı talap ete», – dedi Herbst toplaşqan cemaatqa. – Yarımadada qırımtatar ecdatları çoq yüz yıllar yaşağan. Olar 1783 senesi Rusiye imperiyasına qoşulğan qırımtatar devletini Qırım hanlığını qurğan ediler».
Herbst Sovetler Birliginiñ yapqanlarını «cinayetler» dep adlandırdı: «Stalinniñ qırımtatar halqına yapqanları ağır cinayet oldı, tesirli müessiseler ve şahıslar ise bunı genotsid dep adlandıralar. Lâkin bu cinayet 1950 senelerniñ başında Stalinniñ ölüminden soñ bile devam etti».
Hatıra merasiminde Ukrayina, ABD ve qırımtatarlarnıñ milliy gimnleri yañğıradı – bu on yıllar devamında öz aqları oğrunda küreşken halqnıñ zor tarihiy ve medeniy menligini tanımaqnıñ timsal işaretidir.
Qırımtatarlarğa 1989 senesine qadar tarihiy vatanlarına qaytmağa izin bermegen edilerJohn Herbst
İşi sovetlerden soñraki siyasetke teren dalmasını istegen Herbst tarihiy adaletsizlikniñ sozulğanını qayd etken edi: «Olarğa 1989 senesine qadar tarihiy vatanlarına qaytmağa izin bermegen ediler. Şunıñ içün qırımtatarlar Sovetler Birliginiñ soñki yıllarında qaytıp başladı».
William Taylor, ABDniñ sabıq Ukrayina elçisi, Washingtonnı Kyivde eki kere temsil etip – başta Bush ve Obama (2006-2009) memuriyetleri vaqtında, soñra 2019-2020 seneleri vaqtınca iş reberi olaraq – merasimde bulunıp, Amerikanıñ kelecek bütün memuriyetler vaqtında qırımtatar halqına qoltutqanını qayd etken edi.
Bir qaç yıl evelsi Taylor apiste yatqan qırımtatar jurnalisti Remzi Bekirovğa yazdı: «Qırımda jurnalist olaraq yapqan işiñiz Rusiye zulmı qarşısında cesürlik örgegi ola». Amerika diplomatiyasınıñ qırımtatarlarğa nisbeten bu munasebeti bugün de deñişmey qala.
Ukrayinanıñ ABD elçihanesini temsil etken Katerına Smağliy qırımtatar şairi Ablâziz Veliyevniñ şiirlerini inglizce ve ukrayincege tercime etip oqudı – yoq etüv ıntıluvlarına baqmadan, medeniy sağ qaluv ıntıluvlarınıñ şiiriyeti.
Biz bu genotsidniñ ABD ve halqara cemiyette añlatmasını arttırmağa devam etmek kerekmizKennet Cohalskin
Kennet Cohalskin, qırımtatarlarnı tedqiq etken amerikalı medeniy antropolog devam eteyatqan genotsidniñ halqara derecede daa büyük tanıluvına çağırdı: «Biz bu genotsidniñ – em medeniy, em etnik – ABD ve halqara cemiyette añlatmasını arttırmağa devam etmek kerekmiz. İşğal etilgen Qırımda bar oluvı içün küreşken halq öz menligi, aq-uquqlarınıñ ve, çoq allarda, öz ömrüniñ sistemalı sürette silinmesinen qarşılaşqanını añlamaq qıyındır».
Zera Mustafayeva, ABD qırımtatar fondunıñ prezidenti ve Purdue Universitetiniñ ilmiy hadimi, tafsilâtlı tarihiy kelecekni taqdim etti.
Qırımtatar halqı vatanından tek sürgün etilmedi. Sistematik repressiyalarğa oğradıZera Mustafayeva
«Qırımtatar halqınıñ tarihı – onı muntazam sürette yoq etmege tırışsalar da, bu sağ qaluv tarihıdır», – dedi Mustafayeva. – 1783 senesi, Qırım devletiniñ ilk ilhaqından soñ, halqımız ilk kütleviy repressiyalarğa oğradı, biñlernen qırımtatarlar Qara deñizde batırıldı. 1917 senesi qırımtatar liderleri, zabit ve faalleri ilk sefer yaqılıp baqıldı. 1921-23 seneleri Qırımda suniy açlıq 76 biñ qırımtatarınıñ ayatını aldı». Lâkin, onıñ aytqanına köre, 1944 senesi mayısnıñ 18-nde olğan tarihiy cinayet evelkilerden daa büyük oldı. Bu genotsidniñ qurbanı yüz biñlernen qırımtatarı oldı, 46,2%-ı 1944 sesiniñ repressiyaları başlağan soñ ilk 18 ayda elâk oldı.
«Qırımtatar halqı vatanından tek sürgün etilmedi. Sistematik repressiyalarğa oğradı: kütleviy qurşuña tizüv, mulk alınması, vatandaş aqlarından marum etilüv, devletçilikniñ yoq olması, mahsus yerleşüv yerlerinde terror rejiminiñ tiklenüvi. Onıñ medeniyeti, ananeleri, til ve dini yasaqlanğan edi. Onıñ milleti sovetlerniñ milletler luğatından çıqarıldı», – dep ayttı Mustafayeva.
Sizni aldatmağa izin bermeñiz: Rusiyege tek Qırım yetmeycek, – dep qayd etti o. – Onıñ maqsadı – bütün UkrayinaZarema Mustafayeva
Fondnıñ prezident muavini Zarema Mustafayeva zemaneviy aqiqatnı aytqanda tarihiy köntekst ayrı diqqat celp etti. O, Rusiyeniñ Qırım üzerindeki suverenitetini tanımaqnıñ neticeleri aqqında tenbiledi ve bunı altı esas sebepten qabul etilmez dep adlandırdı, olarnıñ arasında halqara uquqlarnıñ bozuluvı, Ukrayinanıñ topraq bütünliginiñ bozuluvı ve tamır qırımtatar halqınıñ aqlarına riayet etilmemesi bar.
«Sizni aldatmağa izin bermeñiz: Rusiyege tek Qırım yetmeycek, – dep qayd etti o. – Onıñ maqsadı – bütün Ukrayina. Şunıñ içün Rusiye-Ukrayina cenkini toqtatacaq ve kefaletli ve adaletli barışıq tiklemekniñ yekâne usulı – Qırımnıñ işğalden azat etilmesidir».
Roksolana Vaynar aq qorçalayıcılar adından çıqışta bulunıp, qırımtatarlarnıñ zemaneviy Ukrayina tarihındaki müim rolü aqqında hatırlattı: «1991 senesi referendumında Ukrayina mustaqilligi içün rey bergen edi. Olarnıñ müim qoltutuvı Ukrayina erkânında Qırımnıñ saqlap qaluvını temin etip, yarımadada Rusiye separatist areketlerine semereli qarşı çıqtı».
Elçi Herbst bu tarihnı bugünki siyasetnen bağlap, şunı ayttı: «O vaqıt prezident olğan Yanukoviç Rusiyege qaçqanda qırımtatar milliy areketiniñ lideri Mustafa Cemilev, onen bir qaç kere körüşken edik, – ulu qaraman – semetdeşleri Kyivdeki yañı akimiyetke qoltutqanını añlattı. Ve, söz sırası, 2014 senesi Qırımnıñ işğalini başlatmazdan evel Putin Cemilevge muracaat etip, alamağan bir destek şekli qıdırdı».
Roskomnadzor Qırım.Aqiqat saytını blok etti.Qırım.Aqiqatnı küzgü saytı vastasınen oqumaq mümkün: https://krymrcriywdcchs.azureedge.net. Esas adise-vaqialarnı Qırım.Aqiqatnıñ Telegram ve İnstagram saifelerinden taqip etiñiz.
